Σκληρό εξώφυλλο

Δωρεά από Ηλέκτρα Λύρα

Ο τόμος αυτός ενώνει μια εισαγωγή στην έννοια του θεάτρου με τρεις εμπεριστατωμένες και κριτικές εισαγωγές στις τρεις επικρατέστερες θεωρίες της ανάλυσης του θεατρικού φαινομένου σήμερα: τη σημειωτική, την ανθρωπολογική και τη φαινομενολογική μέθοδο. Πρόκειται για τρεις οργανωμένες προσεγγίσεις συμπληρωματικές, που καμία από μόνη της δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα, αλλά ούτε και οι τρεις μαζί δεν κατορθώνουν να αναλύσουν με τρόπο ενδελεχή εκείνο το σύνθετο φαινόμενο που λέγεται θέατρο. Είναι αναγκαστικά συμπληρωματικές, γιατί, όπως αποδεικνύεται, η κάθε μία μόνη της κρύβει και κινδύνους μονομέρειας ανεπιθύμητους: η σημειολογία να καταντήσει το θέατρο σ' ένα μέσο μετάδοσης πληροφοριών ή, το πολύ, σε μία επικοινωνία του τύπου της ερωταπόκρισης, η ανθρωπολογία, ενώ ξεκίνησε με το ερώτημα για την καταγωγή του θεάτρου, να εκλαμβάνει τη σκηνική τέχνη ως μία παραστατική τέλεση ανάμεσα σε πολλές άλλες (ποδοσφαιρικοί αγώνες, προεκλογικές εκστρατείες, πάσης φύσεως δρώμενα) -και οι δύο μεθοδολογίες παραβλέποντας με τρόπο βάναυσο την αισθητική της τέχνης του Διονύσου- και η φαινομενολογία, με την εμμονή της στην εμπειρία και την ουσιαστικοποίηση της παράστασης ως αυτάρκους γεγονότος, το οποίο από μόνο του δημιουργεί ηθοποιούς και θεατές, να γίνει κάτι σαν μεταφυσική του θεάτρου. Μολοντούτο τα αποσπασματικά αποτελέσματα των μεθοδολογιών αυτών, που ακόμα και σε συνδυαστική εφαρμογή τους δεν ξεδιαλύνουν ολότελα τα μυστήρια της συνθετότητας της θεατρικής τέχνης, δεν ξαφνιάζει. Το ίδιο συμβαίνει με παρόμοιο τρόπο και σε άλλα σύνθετα φαινόμενα του ανθρώπινου πολιτισμού, αν και στο θέατρο αυτή η πολυπλοκότητα είναι ιδιαίτερα φανερή, γιατί η σκηνική τέχνη αναδημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο με τους ίδιους τους μηχανισμούς της κοινωνίας και τα ίδια τα μέσα του ανθρώπινου πολιτισμού.
Έστω κι αν δεν γνωρίζουμε και δεν θα μάθουμε ποτέ, γιατί μας γοητεύει μια παράσταση, δε θα πάψουμε να πηγαίνουμε στο θέατρο, ακριβώς για να μας γοητεύσει. Τα βιώματα είναι σύνθετα και δεν αναλύονται εύκολα· κι όμως από αυτά απαρτίζεται η συνείδηση μας. Είναι όπως η βίωση της ομορφιάς: η ομορφιά δεν αναλύεται· το δυσεξήγητό της όμως δεν μας εμποδίζει να την απολαύσουμε. Έτσι και το θέατρο, παρά τις τόσες θεωρητικές προσπάθειες, φαίνεται πως θα μείνει με το μυστήριο του, για να μας ελκύσει, ξανά και ξανά, με τις απέραντες εκδοχές και μορφές του, και να μας παρασύρει σ' ένα ζωντανό βίωμα, το οποίο έχει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα: ό,τι και να κάνεις και όπως και να αντιδράσεις, δεν σε αφήνει αδιάφορο.